شروع تغذیه تكمیلی شیرخواران

در 6 ماه اول زندگی تغذیه انحصاری با شیر مادر برای رشد و تکامل کودک از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در مدت تغذیه انحصاری با شیر مادر کودک نیازی به استفاده از هیج غذایی حتی آب ندارد. تغذیه با شیر مادر نیازهای غذایی، جسمی و عاطفی کودک را تامین می کند .

از 15 روزگی نوزاد علاوه بر شیر مادر به ویتامین A+D  یا مولتی ویتامین  و از 4 ماهگی (بنا به نظر پزشک) به قطره آهن نیاز دارد.

در شرایط بیماری مثل اسهال، مصرف سرم خوراکی ORS  با نظر پزشک اشکالی ندارد.

] در بعضی شرایط با نظر پزشک متخصص بنا به وضعیت شیرخوار و منحنی رشد او ممکن است لازم باشد از 4 یا 5 ماهگی غذای کمکی برای شیرخوار شروع شود. ترتیب شروع و نحوه آن در قسمت های بعد آورده شده است.[

در شروع غذاي كمكي براي كودك توجه به بعضي اصول مي تواند كمك كننده باشد. يك قانون كلي در تغذيه تكميلي آن است كه حتما از موادي استفاده شود كه بعدها هم در سفره خانواده وجود داشته باشد. بعلاوه توصيه مي شود:

1. بعد از تغذيه شيرخوار با شير مادر، غذاي كمكي به او داده شود و غذا را هرگز قبل يا در فواصل تغذيه با شير مادر به كودك ندهند.
2. مواد غذايي چه از نظر نوع و چه از نظر مقدار به تدريج به برنامه غذايي شيرخوار اضافه شود.
3. از يك نوع ماده غذايي ساده شروع كرده و كم كم به مخلوطي از چند نوع برسانند.
4. از يك قاشق مرباخوري شروع نموده و به تدريج بر مقدار آن اضافه نمايند. (به استثناء زرده تخم مرغ، كه به اندازه يك نخود شروع مي شود).
5. در شروع، غذاها نسبتا رقيق ولي كمي غليظ تر از شير مادر باشند و به تدريج بر غلظت آنها افزوده شود. اين كار به يادگرفتن عمل جويدن كمك مي كند.
6. بين اضافه كردن مواد غذايي مختلف 7-5 روز فاصله بگذارند تا شيرخوار اول به يك غذا عادت كند بعد غذاي جديدي به او بدهند. اين كار باعث مي شود كه اگر ناسازگاري به يك ماده غذايي وجود داشت باشد شناخته شود و از طرف ديگر دستگاه گوارش شيرخوار فرصت عادت به مواد غذايي را پيدا كند.
7. تنوع در غذاي كمكي مورد توجه قرار گيرد.

چگونه بايد غذاي كمكي را شروع كرد و ادامه داد؟

غذاي كمكي در پايان 6 ماهگي (180 روزگي) شروع مي شود و همزمان با شروع غذاي كمكي تغذيه با شير مادر همچنان مكرر و برحسب ميل و تقاضاي شيرخوار، ادامه داشته و حتي دفعات تغذيه با شير مادر افزايش مي يابد.

هفته اول ماه هفتم

شروع غذاي كمكي با فرني آرد برنج است كه روز اول از يك قاشق مرباخوري يك بار در روز (ظهر) شروع شده و كم كم به مقدار و دفعات آن اضافه مي شود. به طوري كه روز دوم به دو قاشق مربا خوري (يك قاشق ظهر و يك قاشق عصر)، روز سوم به سه قاشق مرباخوري (ظهر و عصر و شب هر بار يك قاشق)، روز چهارم به 4 قاشق مرباخوري (صبح، ظهر، عصر و شب هر بار يك قاشق) روز پنجم به 8 قاشق مرباخوري (صبح، ظهر، عصرو شب هر بار 2 قاشق) و روز ششم و هفتم به 12 قاشق مرباخوري (صبح، ظهر، عصر و شب هر بار 3 قاشق) مي رسد. می توان به فرنی به اندازه 1 قاشق چایخوری کره حیوانی نیز اضافه کرد، تا کالری بیشتری به کودک برسد.)

توجه:       

1. با شروع غذاي كمكي، دادن آب جوشيده خنك شده به دفعات و حجم مورد علاقه شيرخوار، لازم است.
2. علاوه بر قطره مولتي ويتامين (25 قطره در روز یا 20 قطره ویتامین A+D) استفاده از قطره آهن (15قطره در روز و یا 2 برابر وزن شیرخوار) ضروري است.
3. اگر از قطره هايي استفاده مي شود كه هم مولتي ويتامين و هم آهن دارند 30 قطره در روز كافي بوده و نيازي به استفاده از قطره يا شربت آهن و يا ويتامين به طور جداگانه نيست.
4. توصيه مي شود دادن قطره آهن و قطره مولتي ويتامين به كودك، تا 2 سالگي ادامه داشته باشد.
5. بعد از دادن قطره يا شربت آهن به شيرخوار علاوه بر خوراندن كمي آب جوشيده سالم به او، بايد دندان هاي او را با پارچه تميزي پاك كرد يا مسواك زد.

طرز تهیه فرنی:

براي تهيه فرني از 2 روش زير مي توان استفاده كرد :

روش اول:

1. آرد برنج (يك قاشق مرباخوري سرصاف)
2. شكر (نصف قاشق مرباخوري سرصاف)
3. شير (ترجيحا شير مادر) (5 قاشق مربا خوري)

آرد برنج بايد اول با كمي آب و شكر (به ميزان فوق) كاملا پخته شود سپس 5 قاشق مرباخوري شير اضافه گردد. قوام فرني بايد كمي بيشتر از شير مادر باشد. اگر از شيري به جز شير مادر استفاده مي شود حتماً بايد قبلا جوشانده شود.

روش دوم:

1. آرد (برنج يك قاشق مرباخوري سرصاف)
2. شكر (نصف قاشق مرباخوري سرصاف)
3. شير پاستوريزه (120 سي سي، معادل نصف ليوان معمولي)

در اين روش اول 120 سي سي شير پاستوريزه را به مدت 10 دقيقه مي جوشانند، سپس آب جوشيده خنك شده را به آن اضافه مي كنند تا حجم شير مجددا به 120 سي سي برسد بعد آرد و شكر را به شير اضافه مي كنند و مجدداً حرارت مي دهند تا به قوام فرني برسد.

توجه: منظور از يك قاشق مرباخوري، قاشقي است با گنجايش  5 سی سی  مانند قاشق مدرج شربت هاي كودكان.

 

طرز تهیه حريره بادام

طرز تهيه كاملا مشابه تهيه فرني است و همراه با افزودن آرد و شكر يك قاشق مرباخوري بادام پوست گرفته و رنده شده

( يا آسياب شده) نيز اضافه مي شود.

براي سهولت كار و رعايت تنوع در غذاي شيرخوار مي توان يك روز در ميان از فرني و حريره بادام استفاده كرد.

برنامه غذايي شيرخوار در ماه هشتم (دومين ماه شروع غذاي كمكي)

دو هفته اول ماه هشتم

در اين دو هفته ضمن ادامه برنامه قبل، زرده تخم مرغ به رژيم غذايي شيرخوار اضافه و دفعات تغذيه او 5 بار در روز مي شود.

تخم مرغ را در آب به مدت 20 دقيقه مي جوشانند تا كاملا سفت شود، سپس زرده سفت شده را از سفيده آن جدا نموده و روز اول به اندازه يك نخود از زرده تخم مرغ را در كمي آب جوشيده يا شير مادر نرم و حل كرده سپس به شيرخوار مي دهند.

هرروز صبح همراه با فرني زرده تخم مرغ را به تدريج اضافه مي كنند تا ظرف 10 روز به يك زرده كامل برسد. از آن به بعد يا هر روز نصف زرده تخم مرغ را همراه با 3 قاشق مرباخوري فرني (يا حريره) به كودك مي دهند يا يك روز در ميان يك زرده كامل تخم مرغ به او داده و روز بعد 5 تا6 قاشق مرباخوري فرني يا حريره بادام داده مي شود.

( در صورت تمایل شیرخوار می توان هر روز 1 زرده کامل تخم مرغ نیز داده شود، در صورتیکه باعث سیری بیش از حد نشود که شیر مادر را کمتر مصرف نماید.)

برنامه غذايي شيرخوار در اواسط ماه هشتم

	صبح	10 صبح	ظهر	عصر	شب
يك روز	يك زرده كامل تخم مرغ	3 قاشق مرباخوري فرني يا حريره	3 تا 6 قاشق مرباخوري سوپ	3 قاشق مرباخوري فرني يا حريره	3تا6 قاشق مرباخوري سوپ
روز بعد	5 تا 6 قاشق مرباخوري فرني يا حريره	3 قاشق مرباخوري فرني يا حريره	3 ت 6 قاشق مرباخوري سوپ	3 قاشق مرباخوري فرني يا حريره	3 تا 6 قاشق مربا خوري سوپ
ياهر روز	3 قاشق مرباخوري فرني يا حريره+ نصف زرده تخم مرغ	3 قاشق مرباخوري فرني يا حريره	3 تا 6 قاشق مربا خوري سوپ	3 قاشق مرباخوري فرني يا حريره	3 تا 6 قاشق مربا خوري سوپ

در اين زمان كم كم مي توان از سبزي هاي نشاسته اي مثل سيب زميني، كدوحلوايي و نخود فرنگي (نخود سبز) نيز به فاصله هر سه روز به سوپ اضافه كرد ضمنا غلظت سوپ بايد به اندازه حليم باشد.

(در صورتیکه شیرخوار میل به مقدار بیشتری از غذا دارد و شیر مادر را نیز به مقدار کافی می خورد تا 10 قاشق نیز اشکالی ندارد.)

توجه:

• سيب زميني را بايد بعد از شستن كامل پخت، پوست آن را جدا كرد و سيب زميني پخته شده را به محتويات سوپ اضافه نمود.
• معمولا يك چهارم سيب زميني براي هر وعده سوپ و يك سيب زميني متوسط براي سوپ تمام روز كافي است.
• يك تكه كوچك از كدو حلوايي (به اندازه يك قوطي كبريت) براي سوپ تمام روزكفايت مي كند.
• استفاده از گوجه فرنگي به سوپ به فاصله سه روز از اضافه كردن يك نوع سبزي اشكالي ندارد.
• بعد از سوپ ظهر و شب مي توان يك قاشق مربا خوري ماست ( 3 درصد چربی ) هم به كودك داد و مقدار آن را به تدريج و برحسب تمايل او اضافه نمود.
• بهتر است ماست با سوپ مخلوط نشود تا شيرخوار با طعم خود ماست آشنا شود. ولي اگر شيرخوار مخلوط ماست با سوپ را دوست داشت اين كار بلامانع است.
• بعد از پوست كندن سيب زميني اگر بخشي از آن سبز رنگ بود بايد آن را جدا كرد و دور انداخت و بقيه سيب زميني را كه سالم و زرد رنگ است به سوپ كودك اضافه نمود.

 

طرز تهیه سوپ

• گوشت بدون چربي به اندازه يك تكه خورشتي (معمولا به اندازه يك تخم مرغ متوسط) به ترتيب اولويت و ارجحيت گوشت گوسفند، مرغ، گوساله.
• برنج يك قاشق مربا خوري
• هويج متوسط يك سوم

بعد از اين كه گوشت كمي پخته شد برنج و هويج اضافه مي شود. پس از پختن كامل، بايد همه مواد سوپ را مخلوط و نرم كرد تا به غلظت فرني برسد.

به عنوان مثال 3 نوع سوپ كه تنوع مواد غذايي در محتويات آن رعايت شده است ذكر مي گردد.

1. گوشت مرغ، هويج، برنج، جعفري و سيب زميني
2. گوشت گوسفند، لوبيا سبز، برنج، گشنيز و گوجه فرنگي
3. گوشت گوساله، كدو حلوايي، جعفري، سيب زميني و گوجه فرنگي

اضافه كردن كمي پياز رنده شده و خرد شده به سوپ براي رفع بوي مرغ يا گوشت اشكالي ندارد. همچنين افزودن چند قطره آب ليمو ترش تازه يا آب نارنج تازه به سوپ و غذاي كودك هم آن را خوش طعم مي كند و هم جذب آهن را افزايش مي دهد.

 

 

دو هفته دوم ماه هشتم

براي تنوع بخشيدن به غذاي كودك بايد هر چند روز يك بار مواد تشكيل دهنده سوپ را تغيير داد.

هر سه روز يك بار مي توان جو، بلغور گندم و رشته فرنگي را كه قبلا پخته و نرم شده است به اندازه يك قاشق مرباخوري به سوپ اضافه كرد.

بعد از اضافه كردن جو، گندم و ... بهتر است به اندازه يك قاشق مرباخوري كره يا روغن مايع به سوپ اضافه نمود. افزودن كره يا روغن مايع به غذاي شيرخوار به ويژه شيرخواراني كه رشد كافي ندارند به رشد آنان كمك مي كند.

از سبزي هاي نشاسته اي و يا ساير سبزي ها مي توان پوره تهيه كرد و به جاي يك وعده فرني صبح يا عصر از پوره استفاده نمود.

برنامه غذايي كودك در دو هفته آخر ماه هشتم زندگی

صبح	10 صبح	ظهر	عصر	شب
3 قاشق مربا خوري فرني يا حريره+ نصف زرده تخم مرغ	3 قاشق مرباخوري فرني يا حريره يا پوره	3 تا 6 قاشق مرباخوري سوپ+ 2 تا4 قاشق مرباخوري ماست	3 قاشق مرباخوري فرني يا حريره	3 تا 6 قاشق مرباخوري سوپ+ 2 تا 4 قاشق مربا خوري ماست

 

تغذيه شيرخواران در دو هفته اول ماه نهم

 در اين زمان مي‌توان حبوبات را نيز به سوپ شيرخوار اضافه كرد. به طور معمول تغذيه حبوبات از عدس و ماش كه هضم آسان‌تري دارند شروع مي‌شود. در صورت امكان مي‌توان جوانه عدس يا ماش را به محتويات سوپ افزود. در مورد ساير حبوبات مثل لوبيا چيتي، لوبيا قرمز و … بهتر است قبلا آنها را خيسانده سپس پوستشان را جدا كرده و بعد از پختن به سوپ افزود. هر سه روز يكبار مي‌توان نوع حبوبات را تغيير داد. اگر از آرد حبوبات استفاده مي‌شود يك قاشق مرباخوري سرصاف كافي است. اضافه كردن كره يا روغن مايع به سوپ به اندازه يك قاشق مرباخوري براي شيرخواراني كه خوب وزن نمي‌گيرند توصيه مي‌شود..
 

دو هفته دوم ماه نهم

 در اين دو هفته بايد ميوه را به صورت آب ميوه تازه در منزل تهيه كرد همچنين بايد از ميوه‌هاي فصل باشد. در ابندا و در روز اول، تغذيه شيرخوار را با يك قاشق مرباخوري آب ميوه همراه با يك قاشق مرباخوري آب سالم و ساده شروع كرده و كم كم به 6 قاشق مرباخوري آب ميوه خالص در روز‌هاي بعد رسانيد. آب ميوه را مي‌توان روزانه بعد از فرني يا حريره در ساعت 10 صبح به شيرخوار داد.

 

برنامه غذايي شيرخوار در اواخر ماه نهم

صبح:   3 قاشق مرباخوري فرني يا حريره + نصف زرده تخم مرغ
ساعت ده صبح:   3 قاشق مرباخوري فرني يا حريره يا پوره + 6 قاشق مرباخوري آب ميوه فصل
ظهر:   3 تا 6 قاشق مرباخوري سوپ + 2 تا 4 قاشق مرباخوري ماست
عصر:   3 قاشق مرباخوري پوره يا فرني و يا حريره
شب:   3 تا 6 قاشق مرباخوري سوپ + 2 تا 4 قاشق مرباخوري ماست
 

توجه:

تا يك سالگي استفاده از كيوي، انواع توت (توت سفيد، توت فرنگي و تمشك) خربزه، آلبالو و گيلاس ، انگور و ... به علت ايجاد حساسيت در شيرخوار توصيه نمی شود.

 ماه يازدهم و دوازدهم

تنوع غذا در تهيه سوپ، كته، پوره و … رعايت مي‌شود. همچنين با توجه به اشتهاي كودك مي‌توان به مقدار غذاي هر وعده او اضافه كرد. توصيه مي‌شود كه هنوز هم از دادن غذاهاي سفره خانواده به علت داشتن نمك و چاشني اجتناب شود.

 

توجه:

از پايان شش ماهگي و همزمان با شروع غذاي كمكي تا پايان 12 ماهگي، غذاي اصلي شيرخوار هنوز شير مادر است. لذا تغذيه با شير مادر به طور مكرر و برحسب تقاضا و تمايل شيرخوار در تمام مدت شب و روز به ويژه قبل از هر وعده غذاي كمكي بايد مورد توجه قرار گيرد.

از دادن مواد غذايي زير تا يك سالگي بايد اجتناب كرد، چون گروهي ايجاد حساسيت مي‌كنند، برخي باعث خفگي شيرخوار شده و تعدادي نيز مشكلات ديگري به وجود مي‌آورند:  
ـ مواد غذايي كه ممكن است در شيرخوار زير يك سال ايجاد حساسيت كنند مانند:
 شير گاو (جوشاندن شير در تهيه فرني، مقدار ماده آلرژي موجود در شير را كم مي‌كند)،

-  سفيده تخم مرغ، عسل، پنیر، شکلات، آجیل، قهوه، فلفل و ادوبه جات، نوشابه رنگی و گازدار، لپه، اسفناج و تکه های سوسیس، ترشیجات ، نمک.

 

---

* برای تهیه متن فوق از کتاب تغذيه شيرخواران از 6 تا 12 ماهگي تالیف
انجمن ترويج و تغذيه با شير مادر استفاده شده است.